ندازه سر نوزاد: نقش جنسیت، ژنتیک و شرایط بارداری

اندازه دور سر نوزاد در بدو تولد یکی از شاخص‌های مهم رشد و سلامت مغز محسوب می‌شود. به‌طور کلی، نوزادان پسر نسبت به نوزادان دختر میانگین اندازه سر بزرگ‌تری دارند، که این تفاوت تحت تأثیر هورمون‌های جنسی و عوامل ژنتیکی است. مطالعات نشان می‌دهد که ژنتیک نقش کلیدی در تعیین اندازه سر نوزاد ایفا می‌کند، به‌طوری که معمولاً نوزادان اندازه سر خود را از والدین به ارث می‌برند.

شرایط مادر در دوران بارداری نیز تأثیر بسزایی بر رشد جمجمه و مغز جنین دارد. تغذیه مناسب مادر، به‌ویژه مصرف کافی اسیدفولیک، ید، امگا-۳ و پروتئین، به رشد مطلوب سیستم عصبی جنین کمک می‌کند. از سوی دیگر، عوامل خطرساز مانند عفونت‌های دوران بارداری، دیابت کنترل‌نشده، فشارخون بالا، مصرف الکل یا سیگار می‌توانند رشد سر و مغز جنین را مختل کنند. حتی استرس شدید مادر نیز با تأثیر بر هورمون‌ها ممکن است رشد عصبی جنین را تحت تأثیر قرار دهد.

پزشکان با اندازه‌گیری دور سر نوزاد و مقایسه آن با نمودارهای استاندارد جنسیتی، سلامت رشد او را ارزیابی می‌کنند. هرگونه انحراف از محدوده نرمال، به‌ویژه اگر با علائم دیگر همراه باشد، ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتر داشته باشد. در مجموع، اندازه سر نوزاد بازتابی از تعامل پیچیده ژنتیک، شرایط دوران بارداری و عوامل محیطی است.

اولین باری که سر کودک شما اندازه گیری می‌شود مدت کوتاهی پس از تولد است. پزشک یا پرستار به سرعت اندازه گیری را انجام می‌دهد، زیرا نمودارهای مورد استفاده برای مقایسه برای اندازه گیری نوزادان قبل از 24 ساعت ساخته شده است. در هنگام تولد، سر کودک شما 25 درصد از اندازه کل سرش در بزرگسالی خود است؛ در 3 سالگی هم مغز 80 درصد رشد خود را طی کرده است.

از آنجایی که تولد تا 3 سالگی دوره رشد سریع مغز است، ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی کودک شما دور سر او را در هر ملاقات با نوزاد تا 2 سال اندازه گیری می کند؛ البته دور سر در کودکان بزرگتر با رشد غیر طبیعی نیز اندازه گیری می شود. پزشک این عدد را به همراه قد و وزن نوزاد در نمودار رشد کودک شما وارد می کند.

هر بار که اندازه‌گیری انجام می‌شود، مرکز بهداشت اندازه‌گیری جدید را با اندازه‌گیری‌های قبل کودک و با محدوده‌های طبیعی برای جنس و سن کودک شما مقایسه می‌کند.
 


قد و وزن و دور سر نوزاد 10 ماهه به  شرح زیر است:

 
دخترها
قد دختران 10 ماهه معمولاً در حدود 52 سانتی‌ متر تا 58 سانتی‌ متر است. وزن آن‌ها در این سن در حدود 3 کیلوگرم تا 4٫9 کیلوگرم است.
 
پسرها
قد پسران در این سن به طور متوسط بین 59٫۸ سانتی‌متر تا 62٫۵ سانتی‌متر است. وزن پسران 10 ماهه در این سن به طور میانگین بین 4 کیلوگرم تا 6٫8 کیلوگرم است.
 
اندازه دور سر نوزاد
متوسط دور سر نوزادان 10 ماهه پسر حدود 15.39 اینچ (39.1 سانتی متر) است و متوسط دور سر نوزادان 10 ماهه دختر حدود 15.8 اینچ (38.3 سانتی متر) است.
 

چه زمانی دور سر نوزاد اندازه گیری می‌شود؟

اولین باری که سر کودک شما اندازه گیری می‌شود مدت کوتاهی پس از تولد است. پزشک یا پرستار به سرعت اندازه گیری را انجام می‌دهد، زیرا نمودارهای مورد استفاده برای مقایسه برای اندازه گیری نوزادان قبل از 24 ساعت ساخته شده است. در هنگام تولد، سر کودک شما 25 درصد از اندازه کل سرش در بزرگسالی خود است؛ در 3 سالگی هم مغز 80 درصد رشد خود را طی کرده است.

از آنجایی که تولد تا 3 سالگی دوره رشد سریع مغز است، ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی کودک شما دور سر او را در هر ملاقات با نوزاد تا 2 سال اندازه گیری می کند؛ البته دور سر در کودکان بزرگتر با رشد غیر طبیعی نیز اندازه گیری می شود. پزشک این عدد را به همراه قد و وزن نوزاد در نمودار رشد کودک شما وارد می کند. هر بار که اندازه‌گیری انجام می‌شود، مرکز بهداشت اندازه‌گیری جدید را با اندازه‌گیری‌های قبل کودک و با محدوده‌های طبیعی برای جنس و سن کودک شما مقایسه می‌کند.
 

چه زمانی باید نگران دور سر نوزادم باشم؟

اگر دور سر کودک شما خارج از محدوده طبیعی سن و جنس او باشد، پزشک او مشکلات را بررسی می‌کند. اگر دور سر کودک شما بسیار کوچکتر از حد متوسط باشد، ممکن است نشانه‌ای از توقف رشد مغز او باشد یا اینکه مغز به درستی رشد نکرده باشد. این ممکن است به دلیل عفونت یا یک بیماری ژنتیکی باشد. در صورتی که نوزاد شما میکروسفالی (اندازه سر بسیار کوچک) داشته باشد، احتمالا پزشک کودک شما را به یک متخصص مغز و اعصاب یا جراح مغز و اعصاب کودکان ارجاع می دهد.

اگر دور سر کودک شما بسیار بزرگتر از حد متوسط باشد، ممکن است نشانه ای از هیدروسفالی باشد که تجمع مایع در داخل و اطراف مغز است. این وضعیت نادر می‌تواند فشار را در سر کودک شما افزایش دهد. سایر دلایل بزرگی سر تومورهای مغزی یا شرایط ژنتیکی است. در هر صورت به یک متخصص مغز و اعصاب اطفال یا جراح مغز و اعصاب ارجاع داده می‌شوید که می‌تواند بیماری را تشخیص داده و درمان کند.
 

فاکتورهای مهم و تاثیرگذار بر رشد قد و وزن کودک

وارثت و ژنتیک

مهم‌ترین عامل، فاکتور وارثتی و ژنتیکی است که از والدین به کودک به ارث می‌رسند اما در کنار عوامل ژنتیکی، فاکتورهای مهم دیگری می‌توانند تعیین‌کننده قد و وزن کودک باشند که از قضا قابل کنترل و مدیریت هستند و می‌توان با رعایت نکات بهداشتی و مراقبتی در خصوص مدیریت این فاکتورها به رشد مناسب کودک کمک کرد.
 

موعد زایمان

اگر کودک در زمان مقرر و مناسب متولد شود قد و زن نرمالی خواهد داشت. اگر بعد از موعد مقرر به دنیا بیاید ممکن است بزرگ‌تر از حد متوسط باشد و اگر پیش از موعد متولد شود (نوزاد زودرس) به احتمال زیاد کوچک‌تر از میانگین جمعیت خواهد بود.  
 
 

سلامت و شرایط مادر در دوران حاملگی

مادارنی که بارداری سالمی دارند معمولاً نوزادان‌شان از وزن و قد متناسب برخوردار هستند. مادران بارداری که اضافه وزن دارند، دیابت دارند و در دوران بارداری ورزش نمی‌کنند ممکن است صاحب نوزادانی شوند که اضافه وزن و یا کوتاهی قد دارند. سیگار کشیدن مادر و نداشتن رژیم غذایی مناسب در دوران حاملگی نیز می‌تواند باعث شود نوزاد کوچک‌تر از حد میانگین به دنیا آورد.
 

جنسیت نوزاد

همانطور که در مطالب بالا مشاهده کردید معمولاً کودکان پسر رشد بیشتری نسبت به کودکان دختر دارند. حتی در بدو تولد نیز معمولاً نوزادان دختر نسبت به پسران کوچک‌تر (از لحاظ ‏قد و وزن) هستند.
 

تغذیه

نوزدانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند روند رشدشان آهسته‌تر است اما معمولاً در دوران کودکی رشد بهتری نسبت به همسالان خود که با شیر خشک تغذیه شده‌اند، دارند. همچنین کودکانی که رژیم غذایی، سالم، متنوع و کاملی دارند و از همه گروه‌های مواد غذایی در جیره غذایی روزانه آن‌ها گنجانده شده است نیز، رشد بیشتر و متناسب‌تری خواهند داشت.
 

سطح ترشح هورمون‌ ها

کودکانی که سطح ترشح هورمون‌های آن‌ها متعادل و متناسب است رشد مطلوبی دارند اما اگر سطح ترشح هورمون رشد در کودک بالا یا پایین باشد ممکن است رشد او با اختلالاتی همراه باشد. به عنوان مثال کودکانی که کم‌کاری تیروئید دارند سرعت رشدشان کمتر از همسالان‌شان است.
 

مصرف داروها

مصرف برخی داروها می‌تواند بر روند رشد کودک تاثیر منفی داشته باشد به عنوان مثال مصرف کورتیکواستروییدها می‌تواند باعث کند شدن رشد و نمو کودک شود.
 

مسائل بهداشتی و سلامتی

بدیهی است که کودکانی از بیماری‌های مزمنی مانند سرطان، بیماری‌های کلیه، فیبروز کیستیک، بیماری‌های خودایمنی، مشکلات گوارشی و … رنج می‌برند رشد کندتری نسبت به همسالان خود داشته باشند. معمولآً این گونه بیماری‌ها علاوه بر ضعیف کردن سیستم ایمنی بر جذب مواد مغذی مورد نیاز برای رشد کودک نیز تاثیر سوء دارند و می‌توانند در روند رشد کودک اختلال ایجاد کنند.
 

خواب

بارها در مقالات مختلف اشاره کردیم که بخش بزرگی از فرایند رشد و نمو در کودکان به هنگام خواب و استراحت رخ می‌دهد. کودکانی که خواب باکیفیت و کافی دارند، رشد مطلوب‌تری نیز دارند.
 

سبک زندگی

کودکانی که در خانواده‌های شاد و پرتحرک زندگی می‌کنند و به مسائل عاطفی آن‌ها به خوبی رسیدگی می‌شود رشد بهتری نسبت به همسالان خود دارند.


در کل باید گفت که:

اندازه‌گیری دور سر نوزاد تنها یکی از نشانه‌های رشد سالم اوست و تفاوت‌های کوچک میان کودکان کاملاً طبیعی است. پزشکان با بررسی منظم این شاخص، اطمینان حاصل می‌کنند که رشد کودک شما در مسیر درستی قرار دارد. به یاد داشته باشید که هر کودکی با سرعت منحصربه‌فردی رشد می‌کند و حمایت، عشق و مراقبت شما بهترین تضمین برای سلامت و شادابی اوست. جای نگرانی نیست؛ شما تنها نیستید و تیم پزشکی همراه شماست تا از هر جهت مراقب فرزند دلبندتان باشد